cd. Manifestacja narodowa ku czci Konstytucji 3 Maja na Rynku w Sandomierzu, 1917 r.

Manifestacje narodowe ku czci Konstytucji 3 Maja organizowano także w okresie 20- lecia międzywojennego w Sandomierzu. Katedra sandomierska stała się centrum życia narodowo-religijnego Diecezji Sandomierskiej, którego ważnym elementem było uroczyste obchodzenie rocznic wydarzeń historycznych. W sposób szczególny traktowano święto Konstytucji 3 Maja. Gdy dzień ten otrzymał znaczenie liturgiczne poprzez ustanowienie Uroczystości Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, do katedry przybywało tak dużo wiernych, że nie mogła wszystkich pomieścić, dlatego kilka razy nabożeństwo odprawiano na placu nad Wisłą. Obchody Święta Narodowego Trzeciego Maja obchodzono w Sandomierzu po raz pierwszy w 1916 r., w 125. Rocznicę uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Święto wypadało w dzień powszedni – w środę. Z kart Dziennika ks. Jana Gajkowskiego (1866-1919) dowiadujemy się, że Mszę św. w katedrze odprawił biskup Marian Ryx, a naukę o znaczeniu Konstytucji 3 Maja wygłosił ks. prałat Antoni Rewera (1869-1942). Następnie odśpiewano „Bogurodzicę” i „Boże coś Polskę”. Nie zorganizowano wówczas manifestacji, dalsza część uroczystości została przeniesiona do Męskiej Szkoły Filologicznej, gdzie Aleksander Patkowski, wówczas nauczyciel łaciny wygłosił odczyt o Konstytucji 3 Maja, głos zabrał także biskup Ryx. Bardziej okazały charakter miały uroczystości, które odbyły się w 1917r.

Prezentujemy pochodzącą ze zbiorów prywatnych fotografię z tamtego czasu, na odwrocie której widnieje podpis: „Manifestacja ludności w dn. 3 Maja 1917 r. na rynku przed ratuszem w Sandomierzu w ostatnim roku okupacji austriackiej”.

                    

Na łamach „Kroniki Diecezji Sandomierskiej”, odnotowano, że ponieważ dzień 3 maja wypadał wówczas w czwartek, uroczystość przeniesiono na niedzielę 6 maja. Ks. J. Gajkowski w swoim Dzienniku zanotował, że uroczystość rozpoczęła Msza św. w katedrze celebrowana przez biskupa Mariana Ryxa, a proboszcz parafii katedralnej ks. prałat Antoni Rewera odczytał list pasterski biskupa Ryxa poświęcony Konstytucji 3 Maja i Ślubom Lwowskim króla Jana Kazimierza: „Pragnąc przeto sprawy narodowe, idąc w ślad za Ojcami naszymi, oprzeć na świętych uczuciach religijnych, wraz ze wszystkimi Biskupami Królestwa Polskiego postanowiłem w dniu dzisiejszym obchodzić w całej diecezji mojej tę świetlaną pamiątkę ogłoszenia Konstytucji 3-go Maja. Tem więcej tego pragnę w tym dziejowym dla nas momencie, że wszystkie niemal cywilizowane narody uznają słuszność naszej sprawy i konieczność wskrzeszenia Polski. I my z całą gorącością ducha do tego dążymy”.

Po zakończeniu Mszy św. uformował się pochód, który ulicami Panny Marii, Zawichojską (dziś ul. Sokolnickiego), a następnie ul. Opatowską przeszedł na Rynek. Jak napisał ks. Gajkowski, wszystkie domy zostały odświętnie udekorowane chorągwiami narodowymi i patriotycznymi elementami. Na ścianie ratusza zawisł wizerunek Orła okolony zielonym wieńcem.

Postarano się również o wydanie okolicznościowej broszury autorstwa ks. Andrzeja Wyrzykowskiego (1979-1955), zatytułowanej „ Pamiątka Obchodu 126 Rocznicy Konstytucji 3-go maja w Sandomierzu (ss. 24), wydanej w drukarni M.Byrzyńskiego.

                

     W słowie wstępnym autor napisał m.in.: „Trzeci Maj. Przez miasto ciągnie z muzyką i sztandarami pochód narodowy. Tłumy ludu przyglądają się mu: jedni z radością, innym łzy do oczu się cisną, Żydzi przymykają sklepy i ciekawie wyglądają na ulicę […]. Pochodu im się zachciało! Bieda, głód i ucisk, że choć siekierą rąbać, a oni pochody (Nie wiem czy tak było, ale wiem, że tak być może). Myślę sobie wtedy: warto by kilka słów napisać, żeby ludzie wiedzieli, co ten pochód znaczy. Żebyś więc i ty bracie, który to czytasz miał swój udział w tej radości i w tym obchodzie, przeczytaj powoli i zauważ sobie dobrze co ci podaję”. Po raz kolejny poznajemy obraz Sandomierza z prężnie działającym kościelnym środowiskiem naukowym, zainteresowanym przeszłością i pamiątkami minionego czasu, z kręgiem kapłanów, których wyrazistą cechą był żarliwy patriotyzm, umocniony głęboką wiedzą o dziejach ojczystych i kościelnych.

Dar na Polską Macierz Szkolną w Diecezji Sandomierskiej (okres międzywojenny) 

Opracowanie: dr Urszula Stępień

Za udostępnienie fotografii przedstawiającej Manifestację w Sandomierzu  dziękujemy Panu Krzysztofowi Burkowi.